فیروزهٔ نیشابور به فیروزه‌ای که از معدن‌های نیشابور درمی‌آید گفته می‌شود. معدن اصلی آن در روستای معدن علیا، بخش مرکزی شهرستان فیروزه قرار دارد؛ با ذخیره ۹ هزار تن و ظرفیت تولید سالانه ۱۹ تن. معدن فیروزه نیشابور از کهن‌ترین معادن فیروزه جهان است که از ۲۰۰۰ سال پیش از آن سنگ فیروزه استخراج می‌شود. نمونه‌های طبیعی-تاریخی فیروزهٔ نیشابور در موزه‌های لندن، زمین‌شناسی تهران نگهداری می‌شود.
یکی از قدیمی ترین و گران ترین معادن فیروزه فعال در دنیا، در ۵۳ کیلومتری شهر نیشابور قرار گرفته است که قدمتی برابر با ۵ هزار سال داشته و هر ساله از آن چیزی در حدود ۱۹ تن فیروزه مرغوب استخراج می شود. در ابتدا تصور می شد که نیشابور تنها همین یک معدن فیروزه را دارد اما به تازگی یک معدن دیگر نیز در ۷ کیلومتری این معدن یافت شده است که دارای ذخیره ۹ هزار تنی از سنگ فیروزه است. از هر تن سنگی که از این معدن استخراج می شود، حدود ۸ تا ۱۰ کیلوگرم فیروزه خالص و تزئینی به دست خواهد آمد. حال با وجود دو معدن، فیروزه نیشابور بیشتر از قبل می تواند بازار جواهرات و سنگ های قیمتی دنیا را تصاحب نماید. اگرچه در دامغان و کرمان نیز معادن فیروزه موجود هستند اما فیروزه نیشابور به عنوان بهترین نوع فیروزه در دنیا شناخته شده و شهر نیشابور نیز به همین دلیل شهرت یافته است.
بهترین نوع فیروزه از نظر کیفیت، رنگ و ارزش در کانسار نیشابور وجود دارد که یکی از قدیمی ترین معادن جهان و از ۴۰۰۰ سال پیش استخراج می شده است. آثار بهره برداری امروزه به صورت غارها و حفره های نامنظم در کل منطقه فیروزه دار مشهود است. معادن فیروزه نیشابور در ۵۵ کیلومتری شمال غرب شهرستان نیشابور، ۳۵ کیلومتری شمال غرب شهر فیروزه و در ۴ کیلومتری شمال غرب روستای معدن که شامل معدن علیا (بالا) و معدن سفلی (پایین) است، در ارتفاعاتی به نام کوه معدن و کوه رئیس و کوه عبدالکریمی واقع شده است.
معدن مذکور از نظر تقسیمات زمین شناسی ساختاری در زون ساختاری البرز شرقی و زیر پهنه بینالود قرار دارد. درواقع معدن در دامنه های جنوبی ارتفاعات بینالود و در کمربند آتشفشانی جنوب قوچان قرار گرفته است.
سنگهای فیروزهٔ نیشابور به دوسته خاکی و سنگی تقسیم می‌شوند. فیروزه خاکی دارای رنگ و مرغوبیت بالاتر است. فیروزه عجمی، فیروزه شجری و چغاله از دیگر انواع فیروزه هستند.
فیروزه در حقیقت تنها معدن زنده در دنیا محسوب می شود که بهترین و مرغوب ترین نوع آن متعلق به معادن شهر نیشابور است. فیروزه اگر در معرض مواد آرایشی، مواد شیمیایی، آب داغ و … قرار بگیرد، تغییر رنگ خواهد داد و به اصطلاح گفته می شود که فیروزه می میرد. اما روش هایی به منظور زنده کردن مجدد سنگ فیروزه وجود دارد که در مقاله های قبلی به طور کامل به آن پرداخته شده است.
جالب است بدانید که سایر سنگ های فیروزه که در سایر نقاط ایران و جهان به دست می آیند، متناسب با قیمت فیروزه نیشابور سنجیده خواهند شد. به طور کلی فیروزه هایی که با دست از دل سنگ به بیرون آورده می شوند، ارزش و قیمت بالاتری دارند. به عنوان مثال یک تکه از سنگ فیروزه نیشابور که دارای رنگ آبی تیره می باشد، در آمریکا با قیمتی در حدود ۲ هزار دلار به فروش می رسد.
